Temel Nedir
Temel, inşa edilecek yapının üzerinde yer alan hareketli (insan, masa, sandalye vb.) ve hareketsiz (döşeme vb.) yüklerin zemine aktarılmasını sağlayan bir yapı elemanıdır. Yapı temeli, genellikle zemin yüzeyinin altında bulunsa da, bir kısmı zemin yüzeyinin üzerinde bulunan farklı uygulama biçimleri mevcuttur. Farklı zemin koşulları ve yapı tasarımlarına göre uygulanan çeşitli temel türleri bulunmaktadır. Uygun temel tipi seçimi için, zemin ile ilgili testlerin, yapı boyutunun ve yüksekliğinin, yapının temele aktaracağı yüklerin bilinmesi gerekmektedir. Taşıyıcı sistem bütün olarak tasarlanmalı ve yapı için ideal taşıyıcı sistem seçilmelidir.
Temel Çeşitleri Nelerdir
Temeller, yüzeysel temel ve derin temel olmak üzere iki başlık altında incelenmektedir.
Yüzeysel Temeller
Yapı yükünün, zemin yüzeyine yakın seviyede aktarıldığı temel tipidir. Yapı yüklerinin, zemin seviyesinin altında yatay bir alanda dağıtılması için yüzeysel temeller kullanılır.
Duvar Altı Temeller
Duvar altı temeller, yığma yapı tekniği ile inşa edilmiş duvarların yükünü zemine aktarmak için yapılan temel sistemidir. Temel genişliği, taşıyıcı olan duvarın genişliğinden daha fazla olmalıdır. Yapılacak temelin kalınlığı, temelin duvar hizasından taştığı uzunluktan az olmamalıdır.
Tekil Temeller
Kolon ve dikmelerin altında yer alan ve üzerinde bulunan yükleri zemine aktaran temeller, tekil temel olarak isimlendirilir. Kolonların altına dikdörtgen ya da çokgen şeklinde sömel adı verilen ayaklar oluşturulur. Sömel sayesinde kolonun zemine oturtulması sağlanır. Bağ kirişli ve bağ kirişsiz olarak oluşturulabilir. Temeller arasında bağ kirişlerinin yapılmasıyla yükün temelden zemine yayılması sağlanır. Bu sayede yapıda depreme karşı önlem alınmış olur. Tekil temeller, orta sertliğe sahip zeminlerde, ağırlığı düşük, yüksekliği az ve uzun olan yapılarda tercih edilmektedir.
Birleşik Temeller
Kolona aktarılan yüklerin arttığı, kolonların birbirine yakın mesafede konumlandığı ya da zemin dayanımının az olduğu durumlarda birleşik temel tipi kullanılır. İki kolondan oluşan sürekli temel olarak da tanımlanır. İki kolonun altlarında bulunan sömeller birleştirilerek tek bir sömel oluşturulur. Fazla yüke maruz kalan kolonun sömel kısmı büyütülerek aktarılacak yüke göre boyutlandırılır.
Sürekli Temeller
Yapı yükünün fazla, kolonların birbirlerine olan mesafelerinin yakın ve zemindeki dayanımın az olduğu durumlarda sürekli temel tipi kullanılır. Kolonlar, kirişli veya kirişsiz olarak düzenlenen plakaya bağlanır. Plakadan dağılan yük, zemine düzenli şekilde yayılır. Sürekli temeller, tek yönlü ve çift yönlü olmak üzere iki gruba ayrılır. Tek yönlü temel, iki kolondan oluşan birleşik temel ve ikiden fazla kolondan oluşan birleşik temel olmak üzere iki çeşittir. Çift yönlü temel, alan yönlü temel olarak da adlandırılır.
Zeminin sağlam olması durumunda, yığma yapılarda taşıyıcı duvarlar doğrudan temel zeminine, betonarme sömel üzerine ya da taştan yapılan sömel üzerine oturacak şekilde oluşturulabilir. Zeminin zayıf olması durumunda ise, yığma yapılarda taşıyıcı duvarların altına, betonarme sömeller inşa edilir. Betonarme yapılarda ise kolonların en kesiti boyunca devam eden betonarme sürekli sömeller oluşturulur.
Radye Temeller
Yapının ağırlığının çok fazla olması ve kolonların birbirine yakın olması durumunda, kolonların yüklerinin, bütün halde olan tek bir temele aktarıldığı sisteme radye temel sistemi adı verilir. Dolgu zeminde bulunan çok katlı yapılarda tercih edilir. Kolonların yapı yükünü aktaracağı temelin kalınlığı önemlidir. Yükün fazla olması durumunda, kolonun yükü aktardığı temel plağını delmesine zımbalama etkisi adı verilir.
Alttan kirişli, üstten kirişli, kirişsiz, düz mantar ve ters mantar olarak beş çeşit radye temel türü bulunmaktadır. Zımbalama etkisini azaltmak amacıyla mantar radye temel kullanılabilir. Bodrum katı olan yapılarda temelin üzerine, temelin zemin altında kalması nedeniyle yan yükleri taşıyan perde duvar yapılır. Perde duvarlar döşeme ve kirişler ile birlikte çalışarak taşıyıcı sisteme dahil olurlar. Bu temel türüne perde duvarlı rijit radye temel adı verilir. Rijit radye temelin yapılması sonucu bodrum kat yüksekliğinden daha az yükseklik oluşuyorsa ilgili hacim, taşıyıcı sisteme uygun şekilde hücrelere bölünür ve doldurulur.
https://www.high-endrolex.com/29
Derin Temeller
Yapı yükünün aktarıldığı sağlam zeminin, yüzeyden daha alt seviyelerde olması durumunda kullanılan temel türüne derin temel adı verilir. Üç çeşit derin temel bulunmaktadır.
Ayak Temeller
Yapının bulunduğu zeminin, temel için uygun hale getirilecek durumda olmadığı ya da sağlam zeminin kazık temel yapılacak kadar derinde olmadığı durumlarda kullanılan temel sistemine ayak temel sistemi adı verilir. Ayak temeller, beton kirişler ile birbirine bağlanmalıdır.
Kazık Temeller
Yapının bulunduğu zeminin zayıf olması nedeniyle, sağlam olan seviyeye kadar ulaşan kazıklar oluşturulur. Kazıklar aracılığıyla yapı yükü, zeminin sağlam bölümüne aktarılır. En çok bilinen uygulama ise fore kazık uygulamasıdır. Fore kazık sisteminde, zeminde sağlam seviyeye inene kadar delikler açılır. Açılmış olan boşluklara çelik donatılar yerleştirilir ve sonrasında beton döküm işlemi yapılır. Yapı yükünün dengeli aktarılmasını sağlamak amacıyla, kazıklar bağ kirişleri ile birbirlerine bağlanmalıdır.
Keson Temeller
Sağlam zeminin derinde olduğu ve kazık temelin uygulanamadığı durumlarda, su oranı fazla olan zeminlerde veya denizlerde inşa edilecek yapıların temeli bu teknik ile yapılmaktadır. Keson, sandık anlamına gelmektedir. Metal, ahşap veya beton kullanılarak oluşturulan içi boş bir çerçeve, sağlam zemine kadar doldurularak ve çerçeveye ek yapılarak indirilir. Oluşan boşluk beton, taş vb. malzemeler ile doldurulur. Liman, köprü, dalgakıran vb. inşaatlarında kullanılır.
Kaynakça
[1] https://theconstructor.org/geotechnical/foundation-in-construction-purpose-functions/18963/
[2] http://www.understandconstruction.com/types-of-foundations.html
[3] Ching F. D.K. ve Adams C. (2008). Çizimlerle Bina Yapım Rehberi. İstanbul: Yapı Endüstri Merkezi Yayınları.
Son yorumlar