Akustik Nedir ?
Akustik, yapı akustiği, hacim akustiği, müzik akustiği, fiziksel akustik, çevresel gürültü ve gürültü denetimi gibi konuları kapsayan bir ses bilimidir. Temelinde ses ve işitme sisteminin ilişkisine dayanır.
Ses Nedir?
İnsan kulağında duyulanma yaratan maddesel ortam titreşimlerine ses denir. Ses bir titreşimdir ve dalga hareketi ile yayılır.
Ses üç biçimde oluşur:
1.Müzik: Düzenli seslerden oluşur. Düzeyi ve frekansı zaman içerisinde değişen ancak bu değişimler arasında bir uyum söz konusudur.
2.Gürültü: Fiziksel olarak düzensiz seslerden oluşur. Fizyolojik olarak ise istenmeyen, hoşa gitmeyen her türlü ses gürültü olarak tanımlanır. Yapı akustiğinin temel inceleme konusudur.
3.Konuşma: Düzenli ve düzensiz seslerden oluşur.
1. Mimari Akustik
Akustik biliminin mimarları ilgilendiren bölümüdür. Yapı Akustiği (Gürültü Denetimi) ve Hacim Akustiği olmak üzere iki bölümden oluşmaktadır.
1.1 Yapı Akustiği
Yapı içerisinde ya da yapı dışında doğan seslerin yapının bölümlerine geçme şekillerini inceleyen ve gürültünün yapı bölümlerine geçmemesi için alınması gereken önlemleri sunan akustik dalıdır. Yapı akustiğinin temeli gürültü denetimine dayanır.
1.1.1 Gürültünün Ortaya Çıkış Nedenleri
a) Gürültü Kaynaklarının Artması
-Hızlı Kentleşme: Çeşitli sosyal ve ekonomik nedenlerle kent nüfusunun artması ve bunun plansız ve programsız olması nedeniyle meydana gelen hızlı kentleşme pek çok sorun ortaya çıkarır.
-Taşımacılık: Kara, deniz ve hava taşımacılığının söz konusu olduğu bölgelerde gürültünün artışı söz konusudur. Deniz ve hava taşımacılığı bölgesel gürültü oluşturmakla birlikte karayolu taşımacılığı kentin her noktasında mevcuttur.
-Sanayinin Gelişmesi ve Makineleşme: Sanayide ve hatta günümüzde konut içerisinde kullanılan elektrikli ev aletlerinin artışı yapı içerisindeki gürültü kaynaklarının artmasına neden olmaktadır.
1.1.2 Gürültünün İnsanlar Üzerindeki Etkileri
Gürültü, bireyler üzerinde kalıcı veya geçici çeşitli etkiler oluşturur. Gürültüye maruz kalma süresi ne kadar uzunsa etkilenme o oranda artar. Örneğin uzun süre çok gürültülü bir ortamda çalışan bireylerde geriye dönüşü olmayan kalıcı işitme kayıpları gibi hasarlar oluşmaktadır. Gürültünün insan üzerindeki etkileri fizyolojik ve psikolojik olmak üzere 2 ana başlıkta incelenmektedir.
a) Gürültünün Fizyolojik Etkileri
– Kan Basıncının Artması
– Hormonal Dengenin Bozulması
– Kalp Atışlarında Düzensizlik
– Renk Algılamada Değişiklikler
– Soluk Alıp Vermenin Hızlanması
– Geçici / Kalıcı İşitme Kayıpları
b) Gürültünün Psikolojik Etkileri
– Yorgunluk Hissi
– Baş Ağrısı
– Uykusuzluk
– Dikkatin Dağılması
– Tahammülsüzlük
– Sinirlilik ve Gerginlik
1.1.3 Gürültü Denetiminde Temel İlkeler
Gürültü denetimi sürecinde ilkesel olarak aşağıdaki sıra izlenmelidir;
a) Kaynakta Denetim
-Gereksiz gürültü kaynaklarının ortadan kaldırılması,
-Daha az gürültü çıkaran kaynakların tercih edilmesi,
-Makinelerin bakımlarının zamanında yapılması
-Titreşim denetimi yapılması gibi konuları kapsayan, en etkili ve çoğu zaman en ekonomik denetim biçimidir.
b) Kaynak – Alıcı Arası Denetim
Gürültü kaynağının ve alıcının konumuna göre gürültünün;
-Yapı dışında
-Yapı kabuğunda
-Yapı içerisinde yayılışı sırasındaki denetimidir.
Yapı dışında doğal ve yapay engeller kullanılması, yapı içerisinde ve yapı kabuğunda ise duvar, tavan gibi yüzeylerin ses yutucu malzemeler ile kaplanması gibi çeşitli önlemler alınmalıdır.
c) Alıcıda Denetim
-Kaynakta denetim ve kaynak-alıcı arası denetimin yetersiz kaldığı durumlarda;
-Kulağa ya da başa takılan koruyucularla önlem alınması
-Bireyleri ses yalıtımı sağlanmış odalara almak
-Gürültüye maruz kalma süresini kısaltmak gibi önlemler ile alıcıda denetim sağlanır.
1.1.4 Gürültü Kontrolü Tasarım Adımları
Genelden özele doğru gürültü kontrolünü üst ölçekten başlayarak incelemek gerekir. Önerilen tasarım adımları kaynak ve kaynak ortamını ele alarak başlamalıdır. Gürültü kontrolünün tasarım adımlar yerleşme ölçeğinde, bina ölçeğinde ve yapı elemanı ölçeğinde olmaz üzere 3 aşamada gerçekleşmektedir.
1) Yerleşme Ölçeğinde Gürültü Kontrolü
a) Çevresel Etmenlerin Değerlendirilmesi
Çevrede bulunan gürültü kaynakları tespit edilmelidir. Gürültünün yoğun olduğu ortamlarda, örneğin karayolu kenarlarında bulunan yerleşim yerlerinde kaynak ile alıcı arasına doğal ya da yapay bir bariyer (gürültü engeli) tasarlanması ve önlem alınması gerekir.
b) Çevresel Gürültü Düzeyinin Tespiti
Yapı içerisinde ya da dışında oluşan;
– Trafik Gürültüsü – Titreşim – Çevresel binalardan kaynaklanan mekanik gürültü – Farklı kullanımlara sahip yapılardan kaynaklanan gürültüler
Ölçüm yolu ile ya da belediyelerce hazırlanmış bölgesel gürültü düzeylerini gösteren gürültü haritaları ile tespit edilebilir.
2) Bina Ölçeğinde Gürültü Kontrolü
a) Bina Yönelimi
– Bina yön ve araziye yerleşimi ile yankı gibi akustik kusurlara sebep olmamalıdır.
– Yansımalara sebep olabilecek paralel ve karşılıklı duvarların ya da gürültüye dönük avluların tasarımından kaçınılmalıdır.
b) Bina Formu
– Avlulu formlar ve teraslı yerleşimler gibi bazı bina formlarının ve yerleşim şekillerinin gürültüye karşı daha korunaklı olduğu bilinmektedir.
– Bu tip binalarda akustik gölge alanları (gürültüden korunan alanlar) oluşmaktadır.
– Doğru tasarlandığında balkon ve saçak gibi dış elemanlar cephedeki ses düzeyinin azalmasına yardımcı olur.
c) Hacim Organizasyonu
– Plan şeması dış ortam gürültüsünden kaçınmak için gürültüye duyarlı mekanları (yatak odası vb.) kaynağın ters yönüne yerleştirilecek şekilde olmalıdır.
– Asansör, merdiven ve sirkülasyon alanları ve servis birimleri yatak odası gibi gürültüye hassas birimlerden uzak konumlandırılmalıdır.
– Gürültülü hacimler ile hassas hacimler arasında dolap ve depo gibi tampon hacimler bulunmalıdır.
1.2. Hacim Akustiği
Hacim akustiği, hacim içindeki ses kaynağından çıkan seslerin, tüm dinleyicilere en iyi koşullarda ulaşmasını amaçlayan akustik dalıdır. Hacim akustiğinde, konuşma ve müzik işlevli hacimlerde akustik konforun önemi vurgulanmalıdır.
Hacim akustiğinde amaç;
-Gürültüyü azaltmak
-Konuşmanın anlaşılabilirliğini arttırmak
-Müzik için hacim akustiği kalitesini arttırmak olarak sıralanabilir.
Mekan tasarımı ve mekan büyüklüğü hacmin işlevine göre uygun olacak şekilde tasarlanmalıdır. Konuşma ve müzik amaçlı salonların hacim büyüklüğü gereksinimleri birbirinden farklıdır. Bu nedenle her işlev kendi içerisinde optimum çözüme sahip olacak şekilde mekan tasarımı yapılmalıdır.
Konuşma Amaçlı Hacimler
Konuşma, tiyatro, konferans vb. gibi işlevlere sahip olan hacimlerdir. Konuşma amaçlı hacimlerde önemli olan sahnede bulunan konuşmacının sesinin solunun her noktasındaki dinleyiciye anlaşılabilir şekilde ulaşmasını sağlamaktır. Yelpaze planlı salon tipleri, dinleyicileri sahneye eşit uzaklıkta konumlandırması nedeniyle konuşma amaçlı hacimler için en uygun salon tipi olarak kabul edilmektedir.
Müzik Amaçlı Hacimler
Opera, konser, dinleti vb. gibi işlevlere sahip olan hacimlerdir. Müzik amaçlı hacimlerde önemli olan ses kaynağından çıkan sesin salonun yan yüzeylerinden yansıyarak hacimlilik algınının yüksek olmasını sağlamaktır. Dikdörtgen planlı salon tipleri, yanal yansımaların (yan yüzeylerden oluşan ses yansımalarının) etkili bir biçimde kullanılması nedeniyle müzik amaçlı hacimler için en uygun salon tipi olarak kabul edilirler.
Çok Amaçlı Hacimler
Konuşma ve müzik işlevli hacimlerin yanı sıra, içerisinde hem konuşma hem de müzik işlevlerinin dönüşümlü olarak gerçekleştirildiği hacimlere çok amaçlı hacimler denir. Ekonomik gereksinimler, alan kullanımı, maliyet gibi nedenlerden ötürü salon tek bir mekanda değişik işlevleri barındıracak şekilde kullanılır. Bu tip hacimler, işlevlerin gereksinimleri farklı olduğu için değiştirilebilir akustik olacak şekilde tasarlanmalıdır.
Bu süreçte en önemli nokta, görsel ve işitsel teknik gereksinimleri açısından birbirleri ile bağdaşabilecek performansların bir araya getirilmesidir. Örneğin konuşma ve hızlı tempolu müzik gibi.
Kaynakça
[1] T.C. Resmi Gazete, Çevresel Gürültünün Değerlendirilmesi ve Yönetimi Yönetmeliği. (27601), 04.06.2010.
[2] Yüğrük Akdağ, N., Gürültü Denetimi 1: Kentsel Tasarımda Gürültü Ders Notları
[3] Yüğrük Akdağ, N., Gürültü Denetimi1 : Mimari akustik Ders Notları
[4] İLGÜREL M.N., Oditoryum Akustiği : Ders Notları
[5] TEKİNBAYKAL B. , 2016, Konutlarda Gürültü Denetimi İçin Uygun Kesit Seçeneklerinin Modelleme Yoluyla Belirlenmesi
İlgili Kurum ve Kuruluşlar
Son yorumlar