Ses Nedir, Ses Yalıtımı Nasıl Yapılır?
İnsan kulağında işitsel duyulanma yaratan maddesel ortam titreşimlerine ses denir. Kulağın algılayabileceği basınç değişimi olarak da tanımlanabilir. Ses bir titreşimdir ve dalga hareketi ile yayılır. Sesin yayılması ve duyulması için bir ses kaynağı, sesin içerisinden geçeceği bir maddesel ortam ve bir alıcı gerekir. Ses boşlukta yayılmaz. Ses dalgaları mekanik dalgalardır, ancak maddesel ortamda yayılabilirler.
Ses dalgaları, yayılma doğrultusuna bağlı olarak enine ve boyuna dalgalar olarak sınıflandırılabilir;
-Enine dalgalar; titreşimin yayılma doğrultusuna dik olan dalgalardır.
-Boyuna dalgalar; titreşimin yayılma doğrultusuna paralel olan dalgalardır.
Ses, havada (sıvı ve gazlarda) boyuna dalgalarla yayılır; katılarda ise enine ya da boyuna dalgalarla yayılabilir. Bir nesneden çıkan ses dalgaları, nesne önündeki havayı titreştirir. Titreşen havadaki basınç değişimleri ile ses uzak noktalara iletilir.
Sesin Yayılma Hızı
Ses hızı, ses dalgalarının yayılma hızı olarak tanımlanır. Sesin yayılma hızı ortamın özellikleriyle ilgilidir. Sesin 200C’daki havada yayılma hızı 344 m/sn olarak kullanılır.
-Ortamın özgül ağırlığı ve esneklik katsayısı önemlidir. Esnekliği fazla olan ortamlarda ses daha hızlı yayılır.
-Sıcaklık arttıkça ses hızı artar.
-Sesin yayılma hızı; katı ortamlarda, gaz ortamdan daha fazladır.
Ses ve Kulağın Duyarlılığı
İnsan kulağının (işitme sisteminin) duyarlılığı sesin düzeyine ve frekansına bağlı olarak değişir. İnsan kulağının ses düzeyine karşı duyarlılığı genelde 2-3 dB ile 120 dB arasında değişkenlik gösterir. İnsan kulağı bütün frekanslara aynı ölçüde duyarlı değildir. İnce seslere (yüksek frekanslara) duyarlılığımız daha fazladır.
Sesin Geçmesi
Ses ya da gürültünün;
-İki ortam arasında bulunan yapı elemanı aracılığı ile geçmesi Dolaysız Geçme,
-İki ortamı ayıran yapı elemanı dışında, diğer yapı elemanlarından yayılarak geçmesi Dolaylı Geçme olarak adlandırılır.
Sesin Dolaysız (Doğrudan) Geçme Yolları
a) Sesin Kütle Titreşimi Yolu İle Geçmesi
Yapı elemanlarından hava doğuşlu seslerin geçmesinde genelde en etkili yol kütle titreşimi ile geçmedir. Sesin bu yol ile geçmesinde ses dalgalarının duvar, döşeme, pencere, kapı gibi yapı elemanlarını bütünüyle titreştirmesi ve titreşen bu elemanın da alıcı hacmin havasını titreştirmesi söz konusudur.
Yapı elemanı, kendisini titreştirmeye çalışan ses dalgaların kütlesiyle karşı koyar. Bu nedenle, yapı elemanının kütlesi ne kadar ağır olursa onu titreştirmek o oranda zor olur. Bu nedenle de geçen ses o oranda az olur. Buna Kütle (Berger) Yasası denir.
Tek bir gereçten oluşmuş yapı elemanları (betonarme perde ya da bölme duvarlar, tuğla duvarlar veya tümüyle cam olan bir duvar vb.) tek katmanlı olarak nitelendirilir.
Cam yüzeyler (pencereler) ve kapılar, genellikle ses yalıtımı açısından zayıf yüzeyler oldukları için içerisinde bulundukları duvarın ses yalıtımı, büyük oranda bu yüzeylere bağlıdır.
Bir duvar ya da döşeme kesitinin arada hava boşluğu bırakılarak çift ya da çok katmanlı olarak uygulanması, ses geçiş kaybı ve ses yalıtımı açısından daha uygundur. Çok katmanlı kesitlerde, kesitin toplam kütle ağırlığı yeterli büyüklükte olmalıdır. Katmanlar arasında, ses köprüsü oluşturacak bağlantılar olmamalıdır.
Alınması Gereken Önlemler;
-Malzemelerin katı bir biçimde birbirine tespit edilmesi ses köprüsü oluşmasına yol açarak ses yalıtımında düşüşe yol açar. Bu durum, levhalardan en az birinin esnek tespit edilmesi ile ortadan kaldırılabilir.
-Ayrıca katmanlar arasında bağlantı oluşturabilecek tesisat geçişleri, döşeme, duvar ve tavan bağlantıları yalıtılmalıdır.
-Çift cidarlar doğru uygulandığında yaklaşık 15 dB’e kadar ses geçiş kaybı artışı sağlanabilir.
-Yapı elemanlarından kütle ağırlığı fazla olanı gürültünün geldiği yönde kullanılmalıdır.
-Açılır kapanır çift cidarlarda yani kapı ve pencerelerde duvar-doğrama ve doğrama-doğrama bağlantıları iyi yalıtılmalı, sızdırmaz contalı modeller kullanılmalıdır.
-Kapının duvar ile buluştuğu bölümlerde hava boşluğu bırakılmamalıdır. Büyük boşluklar ise akustik mastik ile doldurularak sızdırmazlık sağlanmalıdır.
*Yapı elemanları kesitindeki hava boşluğu ısı yalıtımı için istenmeyen bir durum iken, bu durum ses yalıtımı olumludur.
** Yapı elemanının ağır olması sesin kolayca geçmesini engellemek için istenen bir durum olsa da ısı yalıtımında istenmeyen bir durumdur. Bu tür ağır cidarlardan ısı, iletim yoluyla kolayca geçer. Bu nedenle ısı yalıtımında ağır gereçler değil, kof gereçler yani içerisinde hava boşluğu oranının yüksek olduğu hafif gereçlerin kullanılması istenir. Birbiri ile en çok karıştırılan bir durumdur.
b) Sesin Açıklıklardan Geçmesi
Açık ya da yarı açık kapı ve pencereler, kapı eşiklerindeki aralıklar, anahtar delikleri, havalandırma kanalları ve benzeri tüm aralıkları, delik benzeri açıklıklar gürültünün geçişinde nemli rol oynarlar. Duvar ya da döşeme kesiti ses geçiş kaybı açısından ne kadar yüksek değer sağlarsa sağlasın, yapı elemanında bulunan ufak bir açıklık bile, yapı elemanının ses geçiş kaybı değerinin önemli ölçüde azalmasına yol açabilir.
Alınması Gereken Önlemler;
Yapı elemanındaki delik benzeri tüm açıklıklar (kapı altı açıklıklar, anahtar delikleri vb.) çok iyi yalıtılmalıdır. Kapılarda, kapının zeminle buluştuğu alanda giyotin kullanılarak sızdırmazlık sağlanarak ses geçişi önlenmelidir.
c) Sesin Geçirgenlikle Geçmesi
Sesin geçirgenlikle geçmesi, ısının iletilme geçmesine benzetilebilir. Geçirgenlikle geçme, ortamın esneklik modülleri arasındaki oranla ilgilidir. Genellikle değerlendirmeye alınması gereken bir geçme biçimi değildir.
Sesin Dolaylı Geçişi
Ses enerjisinin, iki hacmi ayıran yapı elemanı dışında diğer yapı elemanlarından yayılarak bir hacimden diğer hacme geçmesi ve bu alanı etkilemesi dolaylı geçme olarak tanımlanır. Açıklıklardan geçme de kimi durumlarda dolaylı geçme sınıfına girer.
-Sesin Dolaylı Geçişinin Önlenmesine Yönelik Önlemler;
-Olanaklı ise, kesikler (derzler) yapmak,
-Gereç değişikliği yapmak,
-Homojen gereçler yerine heterojen gereçler kullanmak
-Mümkün olduğunca tüm açıklıkları gerektiği şekilde kapatmak
-Kanal, boru vb. elemanlarda sesin kolayca yayılmasına yol açmayacak detayları uygulamak
Kapı ve Pencerelerde Alınması Gereken Önlemler;
-Kapılar olabildiğince ağır, masif olmalıdır.
-Yeterli ses geçiş kaybının tek kapı ile sağlanamadığı durumlarda çift kapı uygulanmalıdır. Çift kapı uygulamasında ise en etkili yol sessiz kalması gereken hacim ile gürültülü hacim arasında doğrudan kapı açmamak, bir tampon bölge oluşturarak bağlantıyı sağlamak gerekir.
-Farklı yapılarda aynı koridor üzerinde yer alan kapılar, mümkünse şaşırtılarak yerleştirilmelidir.
-Pencerelerde ise cam kalınlığını arttırmak belirgin bir yarar sağlamaz.
-Camlar arasında hava boşluğu bırakılarak çift cam uygulaması yapılması, camların ayrı doğramalarla uygulanması yeterli yalıtımın sağlanması için en doğru yoldur.
-Camlar aynı doğramaya takıldığında ve aradaki hava boşluğu az bırakıldığında doğrama ve hava boşluğu ses köprüsü oluşturarak ses iletimini kolaylaştırır.
-Camların titreşimlerinin doğramaya ve duvara geçmesini önlemek için, camların doğramaya elastik bir gereçle oturtulması gerekir.
-Çift camlarda camların farklı doğramalara takılması durumunda doğramalar arasına çepeçevre ses yutucu gereç yerleştirilmesi olumlu olur.
Katı Doğuşlu Sesler İçin Ses Yalıtımı
Darbe gürültüsü (adım sesi, topuk sesi, eşyaların itilip çekilmesi ile oluşan sesler vb.) ve makine titreşimleri, döşeme ve duvarlar boyunca yayılarak bitişik olan ya da olmayan diğer hacimlerde de belirli bir rahatsızlığın oluşmasına neden olurlar. Katılarda doğan ses (darbe sesi) iki yol ile geçer;
-Dolaysız (doğrudan) döşeme yolu ile geçen sesler
-Dolaylı geçen sesler
Darbe sesini önlemek için;
-Darbe gürültüsü oluşturmamaya çalışmak (eşyaları itip çekmemek, yumuşak tabanlı ayakkabı-terlikler giymek vb.)
-Gürültü oluşturacak eşyaların, gürültü çıkartma niteliklerini ortadan kaldırmak
-Önlemleri doğrudan döşemeden almak vb. olabilir.
Esnek ve Yumuşak Gereç Uygulamaları
Döşeme üst yüzeyinin yumuşak ve esnek bir gereçle kaplanması (halı vb.) darbe sesine karşı belli bir yalıtım sağlar. Özellikle ıslak hacimlerde sert yüzey kaplaması altına esneyebilen kauçuk, keçe, lastik vb. gereçlerin kullanılması gerekmektedir.
Yüzer Döşeme
Yüzer döşeme, taşıyıcı döşemeden esnek bir gereçle yalıtılmış ikinci bir döşeme uygulamasıdır. Yüzer döşeme uygulamaları hem hava doğuşlu sesler için hem de katı doğuşlu sesler (darbe sesleri) için yalıtım sağlar.
Ancak uygulamada, yüzer şap ile duvar ve taşıyıcı döşeme arasında rijit (katı) bağlantı olmamasına dikkat edilmelidir. Şap altına şilte uygulamak, akustik yalıtıma pozitif katkı sağlar.
Yüzer döşemeden tesisat borularının geçmesi gerekiyorsa, döşemeye değen bölümlerinin kesinlikle yalıtılması gerekir. Bu borular yüzer döşeme ile taşıyıcı döşeme arasında ses köprüsü oluşturarak yalıtımı bozabilir.
Asma Tavanlar
Asma tavanlar, katıda doğup yayılan seslerin denetiminde etkilidir. Döşeme altında ikinci bir katman oluşturarak döşemeye çift cidar özelliği kazandırır.
Asma tavan gereci, yeterli ses geçiş kaybını sağlayacak kütle ağırlığında olmalıdır. Asma tavanın taşıyıcı elemanları, tavana esnek tespitle bağlanmalıdır. Döşeme, duvar ya da tavan boşluğunda yer alan boru, kanal vb. elemanlarla ses köprüsü oluşmamasına dikkat edilmelidir.
Tavan boşluğunda ses yutucu gereç
(cam yünü, keçe vb.) kullanılması sesin yutulmasını sağlar ve ses geçiş kaybını
yükseltir. Dolaylı geçmenin önlenmesi için, bölme elemanlarının sürekliliğinin
asma tavan boşluğunda da sağlanması gerekir. Levhalar arasında ve kenarlarda da
aralık ve boşluklar bulunmamalıdır.
Kaynakça
[1] Yüğrük Akdağ, N., Gürültü Denetimi 1: Sesin Geçmesi
[2] Yüğrük Akdağ, N., Gürültü Denetimi1 : Mimari Akustik Ders Notları
[3] Yüğrük Akdağ, N., Gürültü Denetimi 1: Katılarda Doğan Ses Yalıtımı
İnternet Kaynakları
[4] https://www.izoder.org.tr/dosyalar/egitim-faaliyetleri/ytu-ses-sunumu-ayhan-cakir.pdf
[5] http://www.yfu.com/yazilar/yapi3-izolasyon.pdf
[6] https://www.sesyalitimsungerleri.com/heraklith.html
[7] http://www.acarla.com.tr/heraklite-heraklit-ahsap-yunu-levhalar/
[10]http://megep.meb.gov.tr/mte_program_modul/moduller_pdf/Ses%20Yal%C4%B1t%C4%B1m%C4%B1.pdf
Son yorumlar